YAZILIM PATENTİ NASIL ALINIR?

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (“SMK”) md.82 uyarınca, kural olarak, bilgisayar programlarının/yazılımlarının sadece kendileri ile ilgili olarak patentlenemeyeceğini belirtmekte yarar vardır. Anılan hükme göre patent başvurusu sadece iş metodu veya bilgisayar programının/yazılımın kendisi ile ilgili ise buluş niteliğinde sayılmayacak ve buna bağlı olarak da patentlenemeyecektir. Bunun en önemli nedeni, bilgisayar programlarının tek başlarına teknik karakter içermemeleri, başka bir deyişle, teknik bir probleme ilişkin olarak teknik bir çözüm sunmamalarıdır.

Bununla birlikte, Avrupa’da olduğu gibi Türkiye’de yazılımların patentlenebilmesi bir şartla mümkündür. O da yazılımların, bilgisayar tabanlı hale kavuşturulmalarıdır.

Bu şartla, Türkiye’de bilgisayar (donanım/teknik unsur) tabanlı buluşlar (yazılımlar, iş metotları) patentlenebildiğine göre yazılımlara patent alınabilmesi için hangi temel koşulların sağlanması gerektiğini açıklamak gerekmiştir.

Bir yazılımın, patentlenebilir bir buluş konusu oluşturabilmesi için;

(a) Bilgisayar tabanlı olması yani bilgisayar, cep telefonu, veritabanı, sunucu, işlemci, bellek vb. teknik unsur ihtiva etmesi gerekmektedir.

(b) Buluşun tekniğin bilinen durumuna yaptığı katkının niteliği, teknik olmalıdır, eş deyişle buluşun teknik karakteri olmalıdır. Teknik karakter; EPC (“Avrupa Patent Sözleşmesi”) İnceleme Kılavuzu’nun 42 ve 43. maddelerinde özetle buluşun herhangi bir teknik alanla ilgili olması, teknik bir problemin çözülmesi ve istemin teknik bir özellik içermesi şeklinde tanımlanmıştır.

(c) Buluşu önceki teknik karşısında yeni kılan fark unsurunun, buluş basamağı kriterini karşılamak için -özellikle yazılımlarda- ileri teknik etki yaratması (Örneğin bir bilgisayar programının bilgisayara takılmasıyla oluşan elektrik akımı bilgisayar programına yönelik bir istem için ilk teknik etki olarak kabul edilir ve dikkate alınmaz. Böyle bir durumda buluş ikinci bir teknik etki yaratabiliyorsa patentlenebilirliği söz konusu olacaktır.) gerekmektedir.

Buradan hareketle, “…bilgisayar tabanlı buluşlar ve iş metotlarının değerlendirmesinde Türk Patent ve Marka Kurumu’nda aşağıdakine benzer bir prosedür uygulanmaktadır:

1- İstemde yalnızca teknik unsurlar varsa (tarifname iş metodu içerse bile) başvuru iş metodu olarak değerlendirilmeyip normal başvuru prosedürü uygulanır.

2- Hem istemde hem de tarifnamede yalnızca teknik olmayan unsurlar varsa (başvuruda hiçbir teknik karakter yoksa) SMK m. 96(3)’e göre araştırma raporu düzenlenmeyip başvuru sahibinden itirazlarını veya değişikliklerini üç ay içinde sunması istenir. Bu sürede itirazda bulunulmaması veya itirazın ya da yapılan değişikliklerin kabul edilmemesi hâlinde başvuru reddedilir. İtirazın ve varsa yapılan değişikliklerin kabul edilmesi hâlinde araştırma raporu düzenlenir. (SMK m.103’e göre başvuru kapsamının aşılmasına izin verilmediği için bu tür başvurularda yapılan değişikliklerin kabul edilme ihtimali oldukça düşüktür.)

3- İstemde yalnızca teknik olmayan unsurlar varsa, ancak tarifnamede teknik unsurlar bulunuyorsa 2. adımdaki prosedür uygulanır ve rapor düzenlenmez. Gönderilen yazıda tarifnamedeki teknik özelliklerin istemlere alınması tavsiye edilebilir. Eğer teknik unsurlar da isteme dahil edilirse 4. adımdan devam edilir.

4- İstemde hem teknik hem de teknik olmayan unsurlar birlikte yer alıyorsa, istem teknik karaktere sahiptir ve aşağıdaki prosedür uygulanır:

a- İstemdeki teknik unsurlar tespit edilir. Bu teknik unsurlar buluş basamağı değerlendirmesinde dikkate alınır.

b- İstemdeki geri kalan teknik olmayan unsurların istemin teknik unsurlarına teknik bir etkisinin olup olmadığı ya da teknik bir problemi çözüp çözmediğine bakılır. Eğer teknik kısımla teknik olmayan kısmın herhangi bir etkileşimi yoksa ya da bu etkileşim çözüme bir katkı sağlamıyorsa teknik olmayan kısım buluş basamağı kriterinde değerlendirilmez.

c- Eğer teknik unsurlar yalnızca bilgisayar, cep telefonu, ağ, veri tabanı, sunucu, işlemci, bellek vb. yaygın olarak kullanılan ve bilinen genel amaçlı veri işleme teknolojisinin teknik olmayan bir mahiyette kullanılmasını kapsıyorsa, bir başka deyişle bu unsurlar yalnızca yaygın olarak bilinen görevleri içinde ve teknik olmayan bir işleme hizmet etmek amacıyla kullanılıyorsa, bahsi geçen teknolojinin, başvuru tarihinde yaygın biçimde bilinen ve kullanılan bir bilgi teknolojisi olması sebebiyle tekniğin bilinen durumunda benzer unsurlar içeren genel bir doküman bulmak ve buluş basamağı değerlendirmesinde (buluş basamağını çökertmek için) bunu kullanmak yeterli olacaktır.
İstemde kullanılan cihaz, aparat, modül, birim (device, apparatus, module, unit) vb. unsurların, içerikleri ve işlevleri salt bir teknik olmayan bir konuyu (örn. iş metodunu) uygulamaya yönelik ise, bu ifadelerin isteme eklenmesi isteme teknik karakter kazandırmayacaktır. Doğasında teknik karakter bulunmayan bir başvuruya ait unsurların isimlerini teknik terimlerle adlandırmak başvuruya teknik karakter kazandıramayacaktır. Örneğin “sistem” kelimesi teknik unsur içeren bir sistem değil de finansal bir organizasyonu ifade ediyorsa, bu kelime isteme teknik karakter kazandıramayacaktır.

d- Eğer teknik unsurlar c.’de belirtildiği gibi olmayıp teknik bir amaca hizmet etmekte ve teknik bir problemi çözmekte veya çözmeye yardım etmekteyse kapsamlı bir araştırma ile buluş basamağı değerlendirmesi yapılır. Teknik olmayan unsurların teknik unsurlara katkısı söz konusu ise bu katkı da dikkate alınır.” [1]

Tüm bu açıklamalar ışığında; yazılımlar da bir özel cihaza ya da sisteme entegre olmak suretiyle teknik unsur ile tekniğin bilinen durumuna yaptıkları katkının niteliği itibariyle teknik karaktere sahipler ve de buluşu mevcut teknik karşısında yeni kılan fark unsurları ileri teknik etki yaratmaktalar ise patenlenebilirler.

[1] Mustafa Güney Çalışkan, Türkpatent’te Bilgisayar Tabanlı Buluşların Değerlendirilme Kriterleri – Bölüm I –, IPR Gezgini, Şubat 2021, sh. 6-7